Heel oude inwoners van Hilversum kennen Jan van Zutphen beter als ome Jan. De grondlegger van Sanatorium Zonnestraal en de man die vecht voor de belangen van de diamantwerkers. Een belangrijke beroepsgroep in het dorp, in 1912 waren er zelfs dertien diamantslijperijen actief.
Jan van Zutphen raakt op jonge leeftijd zijn moeder en zijn zus kwijt aan de ‘witte pest’. Zo wordt eind achttiende, begin negentiende eeuw deze gevaarlijke bacteriële infectieziekte genoemd. Hij begint met werken als hij zes jaar oud is.
Op zijn twintigste is hij al de baas van de diamantslijpers. Het slijpen van diamanten is ongezond werk. Door gebrek aan frisse lucht, zonlicht en slechte hygiëne krijgen veel diamantbewerkers tuberculose.
Samen met Henri Polak richt Jan de Algemene Nederlandse Diamantbewerkers Bond op. De bond behartigt de sociale, maar ook medische belangen van hun leden. In 1898 begint Jan een inzamelingsactie om voor een vriend sanatoriumverpleging mogelijk te maken. Jan is persoonlijk gedreven, hij heeft al teveel ellende door tbc meegemaakt.
Koperen steeltjes
Die inzamelingsactie wordt uiteindelijk het Koperen Stelen Fonds. Koperen steeltjes waren een onderdeel van de slijpmachine waarmee de diamanten werden geslepen, maar door de kracht op het koper breken ze snel af. Elke week worden de kapotte koperen stelen verzameld en ingeleverd voor geld. Eerst om drank voor de slijpers te kopen, maar Jan zamelt het geld in voor een fonds voor slijpers met tbc. Zij kunnen daarmee worden verpleegd in sanatoria en herstellingsoorden.
In 1919 zit er al meer dan 4 miljoen gulden in het fonds en wordt besloten in Hilversum een villa met landgoed in het Loosdrechtse Bos aan te kopen voor de bouw van een sanatorium en arbeiderskolonie voor tbc-lijders.
Zonnestraal
Architect Jan Duiker wordt gevraagd om het sanatorium te ontwerpen. Omdat er wordt verwacht dat er binnen een jaar of dertig tot vijftig jaar een medicijn is tegen tbc, moeten de gebouwen zo goedkoop mogelijk gebouwd worden. De bouw start in 1927.
Al vrij snel kunnen tbc-patiënten herstellen èn werken in Zonnestraal. Achttien verschillende beroepen kunnen ze uitoefenen, van slager tot meubelmaker, allemaal in werkplaatsen voorzien van voldoende licht en frisse lucht.
In 1944 wordt er een medicijn gevonden tegen tbc. Zonnestraal doet nog tot de jaren '50 dienst als sanatorium.
600 jaar Hilversum
Voor de viering van 600 jaar Hilversum dook Beeld & Geluid de archieven in op zoek naar bijzondere beelden over de mediastad. Het komende jaar, elke maandag om de twee weken, laat NH Gooi online en op televisie deze bijzondere beelden zien. Zo zijn er beelden van de opening van de Beatrixtunnel in 1938, maar ook beelden van de bevrijding, het jubilerende radioprogramma Kleutertje Luister en de start van de Wisseloord Studio's. De geschiedenis van Hilversum is tot het einde van het feestjaar 2024 gratis te bekijken in de lounge van Beeld & Geluid.
